Summary
Practicing philosophy on a
collective level teaches you how to think. It teaches you that the natural
environment is connected to virtue and that your philosophical act is against
all evil. It teaches you logic, it is the purpose of our life.
In particular, "Logic"
was taught by Aristoteles.
Practical philosophy is a very
practical thing. Diogenes Laertius tells us that neither many words nor painful
training are needed.
The society that does not
cultivate values and virtues withers.
These are the root causes of our
modern society where juvenile delinquency is on the rise. As also tyranny
prejudice, wars, spiritual turmoil and insanity.
That is why it is necessary, to
learn early from school what good is.
There is no practical philosophy
course in schools, but neither is there one that teaches what Greek culture is.
There must be interest and not
indifference to this problem, so that demands are made especially on practical
philosophy. Let these be heard and put into action.
It is still necessary for
municipalities and communities to want to put the courses of practical
philosophy as useful courses and not as something without value. During ancient
times, values were cultivated to a great extent. We too will learn from the oldest
to leave knowledge and values to our future descendants. It is the
responsibility of all of us.
Η Συμβολή της Κλασικής – Πρακτικής Φιλοσοφίας
στην Ανάπτυξη αισθήματος Παγκόσμιας Ευθύνης σε σχέση με Μείζονα Διεθνή
Προβλήματα.
15ο
Συμπόσιο Κλασικής Πρακτικής Φιλοσοφίας 2024 – Παγκόσμιο Φιλοσοφικό Φόρουμ W.P.F.
Εισηγήτρια Μαρία Σ.
Άνθη
Η ύπαρξη
όλων των όντων ξεκινά από μία αιτία. Η ύπαρξη υποδηλώνει ότι έχω Υπόσταση αλλά
η αιτία της τελειότητάς μου εξαρτάται από μία άλλη, πρώτη Αρχή. Αυτή η αρχή
είναι και η πρώτη αιτία.
Όταν αγνοώ αυτά τα αίτια τα οποία μέσα στο
άπειρο το ένα ενυπάρχει ως αίτιο μέσα σε κάποιο άλλο, τότε αγνοώ τη
γνώση και ταυτοχρόνως και τις συνέπειες.
Τούτο
σημαίνει πνευματική συσκότιση, δεν έχω διαύγεια μυαλού, ούτε ευθυκρισία.
Διότι αγνοώ
την έννοια αυτή στο κόσμο της γενέσεως και της φθοράς όπου ζω ως άνθρωπος.
Για μια ζωή
ενάρετη, ισορροπημένη είναι ανάγκη να
είμαι στη μεσότητα. Η μεσότητα είναι κάτι που δεν είναι ούτε στην έλλειψη
ούτε στην υπερβολή. Αυτή ήταν η χρυσή
τομή κατά τον Αριστοτέλη. Ο οποίος μας λέει το εξής:
«Η δε αρετή
περιστρέφεται εις πάθη και εις πράξεις εις τας οποίας η υπερβολή είναι λάθος
και η έλλειψις κατακρίνεται, ενώ το μέσον επαινείται και ευδοκιμεί. Αυτά δε, τα
δύο είναι ιδιότητες της αρετής. Επομένως η αρετή είναι κάποια μεσότης, αφού
επιδιώκει το μέσον». (Ηθικά Νικομάχεια, χ.χ.ε, σελ.49)
Το λογικό
μας, χρειάζεται τη μεσότητα που ποτέ στην ουσία δεν πήρε τη πνευματική τροφή
που του χρειάζεται για την εκγύμνασή του. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγουμε τις
προκαταλήψεις, αποβάλλοντας δεσμά αποκτώντας την ελευθερία στο πνεύμα.
Αποφεύγουμε στην ουσία φουρτούνες και συμφορές. Λύνουμε τα προβλήματα όλα, δεν
μένει κάτι άλυτο.
Και ο
Πρόκλος μεταγενέστερα είπε ότι «κάθε
νους έχει στον αιώνα και τη ύπαρξη και
τη δύναμη και την ενέργεια». (Πρόκλου Στοιχείωσις Θεολογική, 1982, σελ.
203).
Αυτά όλα ήταν
γνωστά στον Αρχαίο κόσμο.
Η παιδαγωγική
σημασία της πρακτικής φιλοσοφίας είναι να φύγουμε από αυτή τη συσκότιση, τη
ταραχή, το ομιχλώδες τοπίο στο νου. Να δοθούν στη ζωή νέοι ορίζοντες για
περισσότερο ισορροπημένη ζωή,
καλλιεργώντας τις αξίες και τις αρετές.
Αυτός είναι ο σκοπός του βίου μας.
Η πρακτική
φιλοσοφία, είναι κάτι πολύ πρακτικό. Δεν χρειάζεται ούτε πολλά λόγια ούτε
επίπονη εκπαίδευση μας λέει ο Διογένης ο Λαέρτιος.
Η λέξη γνόφος ή
δνόφος σημαίνει
σκότος. Σκοτεινός ή θυελλώδης καιρός. Μαυράδα αναταραχή . Γνοφώ – καθιστώ κάτι
σκοτεινό. Γνοφώδης ο ομιχλώδης σκοτεινός. (Πάπυρος, 1962,σελ. 2367).
Αντιθέτως,
η λέξη - Γνώθω: σημαίνει αντιλαμβάνομαι, εννοώ, εξυπνώ.
Και το
«Γνώθι σαυτόν» (αρχ.), γνωμικό γραμμένο
στους Δελφούς που σήμαινε έχε αυτεπίγνωση. (1962, σελ. 2367).
Ο Θεόφιλος Βορέας στο βιβλίο του «περί
Ηθικής», αναφέρει τα εξής: «Προς την έννοιαν του αντικειμένου της ηθικής
ενέργειας και του σκοπού και του κανόνος και του καθήκοντος συνάπτεται η έννοια
της αρετής». (Βορέας, 1957, σελ. 183).
Επομένως η
διαπαιδαγώγηση γίνεται από την παιδική ηλικία δια της ασκήσεως του εθισμού και
καταβάλλονται τα πρώτα σπέρματα των ηθικών αρετών δια της επαναλήψεως και ο οίκος είναι για τον Θεόφιλο Βορέα, η
πρώτη της ασκήσεως και του εθισμού εστία. Παράλληλα όπως μας λέει: «Συνεπιλαμβάνεται του έργου τούτου της αγωγής
η διδασκαλία ήτις την απλώς κατ’ έθος ασκουμένην αρετήν ανάγει εις την
υπερτέραν αυτής βαθμίδα, διότι παρέχει την γνώσιν των ηθικών κανόνων και άγει
τον άνθρωπον εις την κατά λόγον ενέργειαν». (1957, σελ. 184).
Δηλαδή το
έθος είναι η συνήθεια που μας οδηγεί στην γνώση της αρετής και κατ΄ επέκταση
στην ενέργεια του λόγου.
Γίνεται να
μάθει λέει ο Αριστοτέλης και ο
αμαθής και θα το πράττει το ορθό διότι θα αποκτήσει το έθος, εξασκώντας αρετές.
Γιατί
όμως να τις εξασκήσει; Θα αναρωτηθεί κανείς.
Διότι θα μάθει και θα βλέπει το αληθές ενώ πριν δεν
τον άφηνε η συσκότιση του ψεύδους να δει την αλήθεια. Τον κρατάει δέσμιο το νου
το ψεύδος, το πνεύμα δεν είναι ελεύθερο.
Το αντίθετο της
γνώσης αυτής
είναι η άγνοια την οποία εμείς φαίνεται να την έχουμε πρωτίστως λόγω έλλειψης
δικαιοσύνης.
Αυτή η
έλλειψη δικαιοσύνης με την άνιση κατανομή των αγαθών στον πλανήτη μας, σε
συνδυασμό με τις διάφορες προκαταλήψεις, είναι οι έριδες των πολέμων από
αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα.
Κι αυτό το
καταλαβαίνουμε ιδιαίτερα στην Αρχαία Αθήνα – όπου έχει πολλά να μας διδάξει -
όταν ο Σωκράτης μιλάει στους Σοφιστές και τους αντιμετωπίζει σε μια κρίσιμη
περίοδο για την Αττική, όταν έχουμε το Πελοποννησιακό πόλεμο όπου έχουμε
σημάδια κρίσης και αποσύνθεσης της Αθηναϊκής κοινωνίας και τους έλεγε ότι,
αναζητεί την αντικειμενική αλήθεια και
το Γνώθι σαυτόν. Ήταν η βασική
αρχή για το Σωκράτη.
Επειδή
έλεγε, ότι ο άνθρωπος όταν πράττει το κακό το πράττει από άγνοια.
Ήταν πολέμιος των Σοφιστών και κάθε ωφέλειας
και σκοπιμότητας. Καταπολεμά τις σκοπιμότητές τους, ο Σωκράτης που οδηγούσαν
στην άρνηση κάθε ηθικής αξίας. Μιλούσε για παλινόρθωση ο Σωκράτης.
Και Πώς θα γίνει
αυτή η Παλινόρθωση; Θα γίνει έλεγε: «Αν γνωρίσωμεν
τας ηθικάς αξίας αν δηλαδή εννοήσωμεν τι είναι δίκαιον, τι είναι άδικον, τι είναι αρετή, σωφροσύνη, ανδρεία, τι είναι
αγαθό, τι είναι κακό» (Πλάτωνος Ευθύφρων, 1958, σελ. 19, 20).
Θα κάνουμε είπε,
με αυτόν τον τρόπο ανασκόπηση του εαυτού μας και των άλλων όσον αφορά των
αντιλήψεών τους με τη βοήθεια του λογικού μας.
Ύστερα θα κάνουμε ταξινόμηση των αντιλήψεών μας για κάθε έννοια.
Εδώ εννοεί ξεκαθάρισμα στις αντιλήψεις μας ο
Σωκράτης. Και στο τέλος θα δώσουμε λέει
ορισμό της έννοιας.
Τι βλέπουμε εδώ: Βλέπουμε ότι σε
μια κρίσιμη κατάσταση για την Αθήνα η Παλινόρθωση είναι μια κραυγή αγωνίας.
Μήπως και σήμερα
δεν έχουμε σημεία αποσύνθεσης του κοινωνικού ιστού με στασιμότητα και
δυσπραγία οικονομική, κραυγές αγωνίας για τους άδικους πολέμους;
Τη περίοδο
εκείνη έκαναν έκκληση οι πολίτες και μάλιστα ένα μεγάλο τμήμα της πόλης κράτους
των Αθηνών, για τον τερματισμό του πολέμου με τους Σπαρτιάτες, ώστε να υπάρξει
συνθηκολόγηση.
Όμως οι πάσης φύσεως δημαγωγών δεν άφηναν,
ενθάρρυναν τη συνέχιση του πολέμου και όλων των δεινών. Οι γαιοκτήμονες ήταν
αγανακτισμένοι. Ήθελαν πάση θυσία να σταματήσει ο πόλεμος. Ζούσαν σε μια
παρακμή όσο ποτέ άλλοτε στην Ιστορία τους, τότε οι Αθηναίοι.
Αλλά και
σήμερα δεν ζούμε με χρέος, με στήριξη στα χαμηλά εισοδήματα, φτωχοποίηση και
πολέμους που κάποιοι δεν θέλουν να τους σταματήσουν; Περίπου τα ίδια συμβαίνουν.
Όσον αφορά τη
φιλοσοφία
Άλλο είναι
θεωρία της φιλοσοφίας, δηλαδή την διαβάζω, κι άλλο την κάνω πράξη, γίνεται
δηλαδή χρηστική όταν την εφαρμόζω. Κι είναι πάρα πολύ δύσκολο αυτό να
επιτευχθεί ως πράξη αν εκλείπει η λογική. Γιατί λόγος είναι η λογική σκέψη.
Καταθέτω το λόγο, σημαίνει καταθέτω τη σκέψη με λογική.
Έτσι με
αυτόν τον τρόπο, έχω την Ενέργεια του
λόγου και αποφεύγω τα δεινά όπου μπορεί να έχει ένας άνθρωπος με
προκαταλήψεις και κυρίως ανοησία.
Αν δώσουμε ορισμό στο τι είναι αληθές και τι ψευδές θα
ξέρουμε. Κι επειδή σήμερα πάμε να ανατρέψουμε τα πάντα προς όφελος των λίγων
και εις βάρος των πολλών η λογική είναι απαραίτητη, είναι το ζητούμενο.
Όπως μας
πληροφορεί ο Πλούταρχος «Για τούτο η
λογική μόλις εμφανισθεί η αλήθεια, διώχνει το ψέμα και τείνει με ευχαρίστηση
προς την αλήθεια». (Πλούταρχος Ηθικά, 1995, σελ.85).
Δεν
προάγεται η πρακτική της φιλοσοφίας σε συλλογικό επίπεδο όσο πρέπει, η οποία σε
μαθαίνει πώς να σκέφτεσαι και πώς το φυσικό περιβάλλον είναι συνδεδεμένο με την αρετή κι ότι η πράξη
σου η φιλοσοφημένη είναι πανάκεια ενάντια σε κάθε κακό.
Γι’ αυτό
είναι ανάγκη να διδασκόμαστε νωρίς από
το σχολείο το τι είναι το αγαθό. Δεν υπάρχει μάθημα όχι μόνον της πρακτικής φιλοσοφίας
αλλά ούτε εκείνο που διδάσκει ποιος είναι ο Ελληνικός πολιτισμός. Απέχουν σε
μεγάλο βαθμό από τη διδαχή αυτή τα σχολεία.
Η κοινωνία
που δεν καλλιεργεί το Αξιακό της σύστημα μαραζώνει.
Αυτή είναι
μια από τις βαθύτερες αιτίες της σύγχρονης κοινωνίας μας όπου η εφηβική
εγκληματικότητα είναι αυξημένη.
Είναι λογικό σύμφωνα με το νόμο της εξέλιξης
να εμφανίζονται στις κοινωνίες νέες
πεποιθήσεις, να ξεπροβάλλουν νέα μοντέλα κοινωνικοποίησης και είναι θετικό.
Όμως πώς
μπορούμε να μετατρέψουμε σε θετικό το αρνητικό
όταν αυτό εμφανιστεί; όταν εμφανιστεί το αρνητικό και η δυσαρμονία; Εδώ έρχεται
η πρακτική φιλοσοφία, να φέρει τη γόνιμη σκέψη. Μακριά από την Ύβρη.
Ύβρις είναι
οτιδήποτε αγνοεί το σεβασμό σε κάθε ύπαρξη. Ύβρις είναι όταν δεν καταλαβαίνουμε
ότι υπάρχουν πράγματα που δεν έχουν
ανάγκη τη δική μας λογική διότι έχουν τη δική τους σοφία.
Εκείνο που
συμπεραίνουμε είναι ότι δεν έχει διαδοθεί η πρακτική φιλοσοφία για το ευ ζην που είναι η λύση.
Λέει ο αείμνηστος Παπανούτσος στο βιβλίο του
«Πρακτική Φιλοσοφία» για την σκλαβιά του ψεύδους τα εξής :
«Ο άνθρωπος
είναι απ’ όλα τα ζώα το εφευρετικότερο και το ικανότερο να ψευτίζει και τα
πράγματα γύρω του και τον ίδιο τον εαυτό του. Για τούτο η αλήθεια έγινε
ανέκαθεν ο μεγάλος καημός το ιδανικό και η αρετή του». (Παπανούτσος, 1974, σελ.
215).
Στην ίδια
σελίδα παρακάτω λέει : «Η αναζήτηση αυτή είναι ένας θανάσιμος τραχύς και
επικίνδυνος αγώνας, όπου ελάχιστοι νικούν και σώζονται. Οι πλείστοι πεθαίνουν
χωρίς ούτε οι άλλοι, ούτε οι ίδιοι να γνωρίζουν το αληθινό πρόσωπό τους».
(1974, σελ.215).
Τι καταλαβαίνουμε εδώ;
Ότι η τυραννία προκύπτει από την ανελευθερία. Κι ο τύραννος ακόμη
και να του μιλήσεις δεν θα σε καταλάβει. Πρέπει όμως να έχουμε τη παιδεία
εμείς, ώστε να μην γεννάμε τους τυράννους μας. Όταν εμείς σταματήσουμε τα δεινά
αυτά καλλιεργώντας την φρόνηση την
σωφροσύνη τη δικαιοσύνη την ανδρεία το θάρρος θα γίνουμε ελεύθεροι
άνθρωποι.
Ο κόσμος,
προσπαθεί να ζήσει αρμονικά με τους τυράννους του, αλλά αυτό δεν είναι εύκολο,
δεν γίνεται σχεδόν ποτέ. Διότι εκείνοι είναι ενάντια της λογικής και του ανθρωπισμού. Είναι τοποθετημένοι από αλλού,
αποφασίζουν για το μέλλον μας δίχως διάλογο. Κι εμείς πλέον δεν μπορούμε να
κάνουμε τίποτα.
Θέλει
αντίσταση. Κυρίως επαναστατικές ιδέες και τόλμη όταν πας να καταργήσεις τη
λογική που έθεσε ή αντέστρεψε μια ολιγαρχία. Εις βάρος των πολλών.
Η στέρηση
όμως της πνευματικότητας, προηγείται κάθε άλλης αδικίας που πράττεται.
Έτσι είναι
πιο εύκολο να επικρατήσει η πείνα, η ένδεια η μισαλλοδοξία, οι πεποιθήσεις
κάποιων που θα ηγούνται εκτρέφοντας καταστροφικούς πολέμους. Είναι πιο εύκολο
να χειραγωγήσεις τον αμαθή.
Χρειάζονται βήματα για να αλλάξει το οτιδήποτε,
είναι δυσαρμονικό, κι ευθύς εξαρχής από
εδώ, από τη χώρα μας που έχουμε τη γνώση από κληρονομιά μας.
Κι ενώ το
υπουργείο παιδείας αυτό θα έπρεπε να το έχει ως πρώτο του μέλημα, αντ’ αυτού, η
«Λογική» του Αριστοτέλη δεν διδάσκεται
ούτε ως ψήγματα στα σχολεία, όπου εκεί μέσα στη ΛΟΓΙΚΗ λέει ο Αριστοτέλης για
τις αρετές που είναι πρώτα η φρόνηση κι ύστερα
οι υπόλοιπες καθώς και τι κάνουν αυτές, πώς επενεργούν στον άνθρωπο.
Αρκεί να υπενθυμίσω ότι οι περισσότερες
επιστήμες είναι από εκείνον, διότι έθεσε τα θεμέλια. Όλος ο Δυτικός πολιτισμός
στηρίχτηκε στον Αριστοτέλη. Και Κάνουμε
έκκληση σήμερα μέσα από αυτό το φιλοσοφικό συμπόσιο προς τον υπουργό
Παιδείας για την ένταξη του μαθήματος της Λογικής
ξανά στα στην εκπαίδευση.
Είδατε τη φωτογραφία του ή τη προτομή του
Αριστοτέλη σε κάποιο σχολείο; Δεν θα τη δείτε. Εκείνος μας δίδαξε την Ενέργεια
και είναι κι αυτή μέσα στις αρετές.
Είναι πρότερη λέει στα «Μετά τα Φυσικά» από
τη Δύναμη και να την προτιμάμε. Άραγε τι εννοεί;
Εννοεί
ότι
γίνεται αλληλεπίδραση του νου μας με του Νου
του σύμπαντος με το περιβάλλον (που έλεγα πριν), που συνεργούν οι αισθήσεις μας κι αυτό
σημαίνει λαμβάνω πληροφορίες. Άρα είναι το κλειδί,
να φύγω από τη μιζέρια την αρρώστια τον πόλεμο τη φτώχια και να γίνω ευδαίμων
στην πράξη. Να έχω το ευ ζην.
Θεωρώ ότι εννοεί και κάτι άλλο ο Αριστοτέλης
στα «Μετά τα Φυσικά».
Να φθάσω εκεί που θέλω και που δεν έφθασα
ακόμη. Επομένως να λύσω κάθε πρόβλημα, τα εμπόδια κι ότι άλλο εμφανίζεται
μπροστά μου. Γι αυτό είπε και το περίφημο δεν είναι τίποτα τυχαίο.
Η Α-νοησία η νόηση με
στερητικό άλφα κυβερνάει εκείνους που ορίζουν τις τύχες μας. Αγγίζουν την
παράνοια πολλές φορές. Αν όλοι όμως είχαμε την τάση της απόρριψης δια της
αρετής, Θα είχε απορριφθεί το ίδιο το σύστημα που μας θέλει σε ύπνωση και σε
καταστολή.
Όσον αφορά τη
Φιλοσοφία ως μάθημα, χρόνο με το χρόνο εγκαταλείπεται ως κατεύθυνση στην τριτοβάθμια . Το
τμήμα της φιλοσοφίας στα πανεπιστήμια δεν έχει και τόσο ζήτηση, δεν το
επιλέγουν. Το έδειξαν οι στατιστικές και φέτος όσον αφορά την εισαγωγή μαθητών
στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Όμως πρέπει να
υπάρξει ενδιαφέρον και όχι αδιαφορία στο πρόβλημα αυτό, ώστε να τεθούν αιτήματα ιδιαίτερα πάνω στην
πρακτική φιλοσοφία. Να ακουστούν αυτά και να γίνουν πράξη.
Χρειάζεται οι δήμοι και οι κοινότητες να θελήσουν να
βάλουν τα μαθήματα αυτά πάνω στη πρακτική φιλοσοφία και όχι σε κάτι που θα απωθεί.
Δηλαδή ως κάτι αχρείαστο αλλά ως κάτι χρηστικό. Κι ότι έχει αξία.
Κατά την
αρχαιότητα οι Αξίες καλλιεργήθηκαν
σε μεγάλο βαθμό.
Κι εμείς από τους παλαιότερους θα μάθουμε για
να αφήσουμε γνώση και αξίες στους μελλοντικούς μας γόνους. Υποθήκη στην
ανθρωπότητα λέγεται αυτό και είναι ευθύνη όλων μας.
Ευχαριστώ
πολύ
Βιβλιογραφία
Αριστοτέλης,
(χ.χ.ε). Ηθικά Νικομάχεια. Τόμος Α’.
Μτφρ. Κυρ. Ζάμπα. Αθήνα: Ευθεία- Βιβλιοθήκη Φέξη Αρχαίων Ελλήνων Συγγραφέων.
Βορέας, Θ.
(1957). Ακαδημεικά Ηθική. Τέταρτος
τόμος. Αθήνα: Ο.Ε.Δ.Β.
Παπανούτσος,
Ε. (1974). Πρακτική Φιλοσοφία. Αθήνα:
Νόηση.
Πάπυρος,
(1962). Επίτομον Εγκυκλοπαιδικόν και
Γλωσσικόν Λεξικόν Α-Η. Αθήνα: Επιστημονική Εταιρία των Ελληνικών Γραμμάτων
Πάπυρος.
Πρόκλος,
(1982). Στοιχείωσις Θεολογική. Μτφρ.
Ιγνάτιος Σακκαλής. Αθήνα: Πολύτοπο Ε.Π.Ε.
Πλάτων,
(1958). Πλάτωνος Ευθύφρων. Μτφρ.
Γιάννη Κορδάτου. Αθήνα: Ζαχαρόπουλος.
Περίληψη
Η πρακτική της φιλοσοφίας σε
συλλογικό επίπεδο σε μαθαίνει πώς να σκέφτεσαι.
Σου
μαθαίνει ότι το φυσικό περιβάλλον είναι συνδεδεμένο με την αρετή κι ότι η πράξη
σου η φιλοσοφημένη είναι ενάντια σε κάθε κακό. Σου μαθαίνει τη λογική, είναι ο
σκοπός του βίου μας.
Ειδικότερα τη
«Λογική» δίδαξε ο Αριστοτέλης.
Η πρακτική
φιλοσοφία, είναι κάτι πολύ πρακτικό. Δεν χρειάζεται ούτε πολλά λόγια ούτε
επίπονη εκπαίδευση μας λέει ο Διογένης ο Λαέρτιος.
Η κοινωνία
που δεν καλλιεργεί αξίες και αρετές μαραζώνει.
Αυτές είναι
οι βαθύτερες αιτίες της σύγχρονης κοινωνίας μας όπου η εφηβική εγκληματικότητα
είναι αυξημένη. Όπως επίσης η τυραννία η προκατάληψη, οι πόλεμοι, η πνευματική
ταραχή και η παράνοια.
Γι’ αυτό
είναι ανάγκη να διδασκόμαστε νωρίς από
το σχολείο το τι είναι το αγαθό. Δεν υπάρχει μάθημα της πρακτικής φιλοσοφίας
στα σχολεία αλλά ούτε εκείνο που διδάσκει ποιος είναι ο Ελληνικός πολιτισμός.
Πρέπει να
υπάρξει ενδιαφέρον και όχι αδιαφορία στο πρόβλημα αυτό, ώστε να τεθούν αιτήματα ιδιαίτερα πάνω στην
πρακτική φιλοσοφία. Να ακουστούν αυτά και να γίνουν πράξη.
Χρειάζεται
ακόμη οι δήμοι και οι κοινότητες να θελήσουν να βάλουν τα μαθήματα της πρακτικής
φιλοσοφίας ως χρηστικά μαθήματα και όχι σαν κάτι δίχως αξία. Κατά την αρχαιότητα οι Αξίες καλλιεργήθηκαν σε μεγάλο βαθμό.
Κι εμείς από τους παλαιότερους θα μάθουμε για
να αφήσουμε γνώση και αξίες στους μελλοντικούς μας απογόνους. Είναι ευθύνη όλων μας.