15th Practical-Classical Philosophy Symposium of the World Philosophical
Forum (WFP) October 17-19, 2024, on the subject:
"The contribution of Classical - practical Philosophy to the
development of the sense of responsibility in relation to Major International
Problems."
If you think one year ahead
plant a tree
if you think a century ahead
educate a people. Confucius
I welcome the distinguished audience and I would like to thank the
organizers for the nice initiative they had to discuss and think about
solutions for the big, universal problems of humanity. I hope that we will find
a common solution to these intractable issues that plague us with the hope that
our proposals will reach the ears of listeners and decision-makers!
According to the great visionary and philosopher Confucius, education,
in general, is the one that provides a solution to all problems... But is this
enough today or is the matter more complicated?
I would like to put before you my reflection that has been following me
and working on it for a long time:
In our time when we are all running trying to catch the train, the
vehicle that will take us closer to our goal, trying to touch the goal that
everyone has in their mind and get closer to happiness or success - as if it is
synonymous with it - we do not see around us, our environment, the natural and
the human. On the surface we give importance to some events and then forget
them. We generally forget our starting point and our destination. We follow the
river of events, enter it and go to join the ocean of events. We don't get to
talk to others, neighbors, ourselves, nature!
And all this because the dominant logic is "I give it my all, I
give 100% of my best"... and in the end I am left exhausted.
Is this happiness? is this how we approach it or do we lose ourselves,
our life and therefore everything we had set as our goal?
Should we go back to Aristotle's saying about mediation? How did the
ancient Greek Philosopher mean it? Is it compatible with our time?
We live in a time of uncertainty and this creates anxiety. We do not
control the present or our future, and politicians often cannot live up to the
role we have assigned them with our vote. Our problems are problems of
humanity: Wars, immigration, global warming, economy, security, energy, and for
Greece especially demographic and linguistic (survival of the Greek language).
I know that I am a unit within the whole, an individual within the
global community, or to put it another way, a grain of sand among millions of
others. Imagine a pomegranate with its seeds all tightly wrapped together, each
of which can affect the positive or negative ones next to it and which
potentially shape the developments of things.
So I have to decide in my lifetime... will I act according to
Aristotle's principle of mediocrity or will I go to extremes that will get me
what I want? There is also inaction or watching from afar, but that is not even
an option for a citizen of the twenty-first century.
According to the Ancient Greek Philosopher, recognized by the entire
civilized world in the past, I should not fall short or exaggerate in anything.
So I have: inactivity, exaggeration or mediocrity.
Confused, therefore, I will also draw from the Enlightenment, which is
chronologically closer to the modern era and especially from Montesquieu, whose
emblematic work "The Spirit of the Laws", helped me reach the
following conclusions:
A good citizen must control the authority he has elected and the Power
in turn must control the citizen. We have intertwined powers here. The Power of
the people and the power of the Authority. What fear lurks here? The people
should rest and not exercise control over the authority they elected and the
authority should forget the mandate it received from the people and abuse the
authority it received for the task it undertook to carry out, to rule with
honesty and meritocracy, serving truth and justice. To become authoritarian.
A society does not essentially exist without the action of its members
upon itself, without hindering the action of the rest of the members, based on
principles and laws. Laws are those that respond to the needs of society, they
cover to a great extent the freedom of expression and action, they follow the
mediation of Aristotle.
We are born equal, Rousseau declared, then we lose equality in society,
but regain it with the rule of law. No one is equal except as a citizen with
the rights given to him by the laws for the role e.g. of the chief, the head of
the family, the child, the wife, those for whom laws have been made. Equality
and freedom exist only under the laws. Laws which limit extreme freedom, the
ruler and the people.
Therefore we give our best, the maximum of our powers under the rule of
law! We thus combine exaggeration and mediocrity. Excess is found in individual
effort and mediocrity is maintained by the existence and application of laws.
Citizens can cooperate, overcoming individual interest, to create very
strong structures that can bring profits and moral satisfaction for everyone,
without the injustices of the companies that come to light from time to time.
With empathy for the general good, the good of society, of which we are all
parts, as one part cannot be happy when the next is sick. And as I remember
from school, Kant urged us that our actions can be generalized by all citizens
on earth without exception, that is, they will be truly right so that they have
the force of law and are demonstrably beneficial to us. In other words, if our
actions are applied by all people and have the best results, then our actions
are right. It will be a successful project, so that envisioning as individuals
a privileged society, we can keep up and find ways to bridge our disagreements
in the collectivities of this society.
As another natural law this time, the Law of Motion brings us changes
for which we are largely responsible, let's think of the climate crisis. I
think it is not right to attribute extreme weather phenomena to nature's
vindictiveness towards us, but to see that we are the ones who with our actions
push things to extreme situations and are the ones who create intractable
problems. Nature and man are a give and take relationship! And we have many
problems for which the alarm bells are already ringing:
Overheating of our planet's atmosphere.
This phenomenon comes from the overproduction of products either because
there is a need or because a portion of society overconsumes and which products
often end up in landfills unused. We also have to a great extent a waste of the
natural resources of the earth with overfishing, excessive logging, hunting,
irrigation, and I at least in general glorify man's destructive intervention in
the natural landscape.
I would also like to underline that for us Greeks it is obvious the
indifference -especially of the new generation- for our language, our cultural
heritage of which we are proud - but beyond that, nothing. A language that is
not spoken and written fades away, as well as the culture associated with it!
So let's agree, in local or thematic groups in the neighborhood, at work
or for the rights of affected people around us. The leader will defend this
small society against the central authority but also himself against the power
of the rest, who may be many.
Of course, as the small powers-companies expand and become stronger, the
smaller ones, the lower in the hierarchy, become weaker. Enlargement also
brings disintegration gradually, the cracks in the system begin to become
visible.
So our democracy constantly wants us to act for the good of the whole,
so that nothing escapes our oversight, as restitution is our number one enemy.
With our participation in society, corruption will be struck at its root,
injustice will be exposed and punished. At the same time, freedom of speech
will grow by increasing understanding, because as we know, development of
speech also means development of thought. Therefore, in a small society the
good is more easily conquered, it is closer to the citizen and abuses are more
difficult. So let's organize ourselves into many small alert groups so that we
can contribute our personalities as much as possible. The desired result will
be balance in society, which will reflect on the mental mood of the citizen.
In closing, I wish to express the wish, let the innate, safe (as it
never fails), moral law be our guide, to gratefully enjoy the celebration of
life, to accept what we cannot change, but also to cultivate the ability to
discern between what we can and cannot change in the dance of the universe.
Thanks for listening and I welcome questions.
15 ο Συμπόσιο Πρακτικής -Κλασικής Φιλοσοφίας του Παγκόσμιου
Φιλοσοφικού Φόρουμ (ΠΦΦ) 17-19 Οκτωβρίου
2024 , με θέμα :
«Η συμβολή της Κλασσικής – πρακτικής Φιλοσοφίας στην ανάπτυξη του
αισθήματος ευθύνης σε σχέση με Μείζονα Διεθνή Προβλήματα.»
Αν σκέφτεσαι ένα χρόνο μπροστά
φύτεψε ένα δέντρο,
αν σκέφτεσαι έναν αιώνα μπροστά
μόρφωσε ένα λαό.
Κομφούκιος
Καλησπερίζω το εκλεκτό ακροατήριο
και θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές για την ωραία πρωτοβουλία που
είχαν να συζητήσουμε και να σκεφτούμε λύσεις για τα μεγάλα, οικουμενικά
προβλήματα της ανθρωπότητας. Εύχομαι να ανακαλύψουμε μια κοινή συνισταμένη στα
δυσεπίλυτα αυτά ζητήματα που μας ταλανίζουν με την ελπίδα οι προτάσεις μας να
φτάσουν εις τα ώτα ακουόντων και ιθυνόντων!
Σύμφωνα με τον μεγάλο οραματιστή
και φιλόσοφο Κομφούκιο η μόρφωση και η παιδεία, γενικότερα είναι αυτή που δίνει
λύση σε όλα τα προβλήματα... Είναι αρκετό αυτό όμως σήμερα ή είναι πιο
πολύπλοκο το θέμα;
Θα ήθελα να θέσω ενώπιόν σας τον
προβληματισμό μου που με ακολουθεί και τον επεξεργάζομαι από παλιά:
Στην εποχή μας που όλοι τρέχουμε
προσπαθώντας να προφτάσουμε το τρένο, το όχημα που θα μας πάει πιο κοντά στο
στόχο μας, προσπαθώντας να αγγίξουμε το ζητούμενο που έχει καθένας στο μυαλό
του και να πλησιάσουμε την ευτυχία ή την επιτυχία -σαν να είναι συνώνυμό της-
δεν βλέπουμε γύρω μας, το περιβάλλον μας, το φυσικό και το ανθρώπινο.
Επιφανειακά δίνουμε σημασία σε κάποια γεγονότα και μετά τα ξεχνάμε. Ξεχνάμε
γενικά την αφετηρία και τον προορισμό μας. Ακολουθούμε το ποτάμι των γεγονότων,
μπαίνουμε μέσα σ αυτό και πάμε να ενωθούμε με τον ωκεανό των γεγονότων. Δεν
προφταίνουμε να συνομιλήσουμε με τους άλλους, τους γείτονες, τον εαυτό μας, τη
φύση!
Κι όλα αυτά γιατί είναι κυρίαρχη
η λογική “τα δίνω όλα” , δίνω το 100% του ευατού μου”... και τέλος μένω
εξουθενωμένος.
Αυτό είναι ευτυχία; έτσι την
πλησιάζουμε ή μήπως χάνουμε τον εαυτό μας, τη ζωή μας κι επομένως ό,τι ιδανικό
είχαμε βάλει ως στόχο;
Μήπως πρέπει να γυρίσουμε στη
ρήση του Αριστοτέλη περί μεσότητας; Πώς την εννοούσε ο αρχαίος Έλληνας
Φιλόσοφος; Άραγε, είναι συμβατός με την εποχή μας;
Ζούμε σε καιρό αβεβαιότητας κι
αυτό μας δημιουργεί άγχος. Δεν ελέγχουμε το παρόν ούτε και το μέλλον μας κι οι
πολιτικοί πολλές φορές δεν μπορούν να σταθούν επάξια στο ρόλο που τους έχουμε
αναθέσει με την ψήφο μας. Τα προβλήματα μας είναι προβλήματα της ανθρωπότητας:
Πόλεμοι, μεταναστευτικό, υπερθέρμανση του πλανήτη, οικονομία, ασφάλεια,
ενέργεια, και για την Ελλάδα ιδιαίτερα δημογραφικό και γλωσσικό (επιβίωσης της
ελληνικής γλώσσας).
Γνωρίζω ότι είμαι μια μονάδα μέσα
στο σύνολο, ένα άτομο μέσα στην παγκόσμια κοινότητα ή να το θέσω αλλιώς, ένας
κόκκος άμμου ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλους. Φανταστείτε ένα ρόδι με τα σποράκια
του σφιχταγκαλιασμένα όλα μαζί που καθένα μπορεί να επηρεάσει τα διπλανά του
θετικά ή αρνητικά και που εν δυνάμει, διαμορφώνουν τις εξελίξεις των πραγμάτων.
Οπότε πρέπει να αποφασίσω στη
διάρκεια της ζωής μου... θα δρω σύμφωνα με την αρχή του Αριστοτέλη περί
μεσότητας ή θα προβώ σε υπερβολές που θα μου φέρουν το ζητούμενο για μένα;
Υπάρχει και η αδράνεια ή παρακολούθηση εκ του μακρόθεν, αλλά αυτή δεν είναι καν
επιλογή για ένα πολίτη του εικοστού πρώτου αιώνα.
Σύμφωνα με τον Αρχαίο Έλληνα
Φιλόσοφο, τον οποίο αναγνωρίζει παλαιόθεν όλος ο πολιτισμένος κόσμος, δεν
πρέπει να υπολείπομαι ούτε και να υπερβάλω σε κάτι. Οπότε έχω: αδράνεια,
υπερβολή ή μεσότητα.
Προβληματιζόμενη, λοιπόν, θα
αντλήσω και από το διαφωτισμό, ο οποίος είναι χρονολογικά πιο κοντά στη
σύγχρονη εποχή και δη από το Μοντεσκιέ, του οποίου το εμβληματικό του έργο το
“Πνεύμα των Νόμων”, με βοήθησε να καταλήξω στα παρακάτω συμπεράσματα:
Ένας καλός πολίτης πρέπει να
ελέγχει την εξουσία την οποία έχει εκλέξει και η Εξουσία απ την πλευρά της
πρέπει να ελέγχει τον πολίτη. Έχουμε εδώ διαπλεκόμενες εξουσίες. Την Εξουσία
του λαού και την εξουσία της Εξουσίας. Ποιος φόβος ελλοχεύει εδώ; Ο λαός να
επαναπαυθεί και να μην ασκεί έλεγχο στην εξουσία που εξέλεξε και η εξουσία να
ξεχάσει την εντολή που πήρε από το λαό και να κάνει κατάχρηση της εξουσίας που
έλαβε για το έργο που ανέλαβε να φέρει εις πέρας, να κυβερνήσει με τιμιότητα
και αξιοκρατία, υπηρετώντας την αλήθεια και το δίκιο. Να γίνει αυταρχική.
Μια κοινωνία δεν υφίσταται επί
της ουσίας χωρίς τη δράση των μελών της επάνω στην ίδια, χωρίς να παρεμποδίζει
τη δράση των υπολοίπων μελών, βάσει αρχών και νόμων. Οι νόμοι είναι εκείνοι που
απαντούν στις ανάγκες της κοινωνίας,
καλύπτουν σε μεγάλο βαθμό την ελευθερία έκφρασης και δράσης, εκ των πραγμάτων
ακολουθούν τη μεσότητα του Αριστοτέλη.
Γεννιόμαστε ίσοι, απεφάνθη ο
Ρουσσώ, στη συνέχεια χάνουμε την ισότητα στην κοινωνία, αλλά την επανακτούμε με
την κυριαρχία των νόμων. Δεν είναι κανείς ίσος παρά ως πολίτης με τα δικαιώματα
που του δίνουν οι νόμοι για το ρόλο π.χ. του αρχηγού, του οικογενειάρχη, του
παιδιού, της γυναίκας, αυτά για τα οποία έχουν θεσπιστεί νόμοι. Ισότητα κι
ελευθερία υπάρχουν μόνο κάτω από τους νόμους. Νόμοι οι οποίοι περιορίζουν την
ακραία ελευθερία, τον κυβερνήτη και το λαό.
Επομένως δίνουμε τον καλύτερό μας
εαυτό, το μεγιστο των δυνάμεών μας υπό την κυριαρχία των νόμων! Συνδυάζουμε
έτσι και την υπερβολή και τη μεσότητα. Η υπερβολή βρίσκεται στην ατομική
προσπάθεια και η μεσότητα τηρείται από την ύπαρξη και εφαρμογή των νόμων.
Οι πολίτες μπορούν με τη
συνεργασία, ξεπερνώντας το ατομικό συμφέρον, να δημιουργήσουν πολύ ισχυρές
δομές οι οποίες μπορούν να αποφέρουν κέρδη και ηθική ικανοποίηση για όλους,
χωρίς τις αδικίες των εταιριών που κατά καιρούς βγαίνουν στο φως. Με ενσυναίσθηση
για το γενικό καλό, το καλό της κοινωνίας, μέρη της οποίας είμαστε όλοι, καθώς
δεν μπορεί ένα μέρος να ευτυχεί όταν το διπλανό του νοσεί. Και όπως θυμάμαι από
το σχολείο, ο Καντ μας προέτρεπε ώστε οι πράξεις μας να μπορούν να γενικευτούν
από όλους ανεξαιρέτως τους πολίτες πάνω στη γη, δηλαδή θα είναι πραγματικά
σωστές ώστε να έχουν την ισχύ νόμου και να είναι προς όφελος μας,
αποδεδειγμένα. Με άλλα λόγια, αν οι πράξεις μας εφαρμοστούν από όλους τους
ανθρώπους και έχουν τα καλύτερα αποτελέσματα, τότε οι πράξεις μας είναι σωστές.
Ευχής έργο θα είναι, ώστε οραματιζόμενοι ως ατομικότητες μια ευνομούμενη
κοινωνία να συμβαδίζουμε και να βρίσκουμε τρόπους να γεφυρώνουμε τις διαφωνίες
μας στις συλλογικότητες αυτής κοινωνίας.
Καθώς ένας άλλος νόμος φυσικός
αυτή τη φορά, ο Νόμος της Κίνησης μας φέρνει αλλαγές για τις οποίες είμαστε εν
πολλοίς υπεύθυνοι κι εμείς, ας σκεφτούμε την κλιματική κρίση. Θεωρώ πως δεν
είναι σωστό να αποδίδουμε τα ακραία καιρικά φαινόμενα στην εκδικητικότητα της
φύσης προς εμάς, αλλά να δούμε πως εμείς είμαστε εκείνοι που με τις πράξεις μας
ωθούμε τα πράγματα σε ακραίες καταστάσεις και είμαστε εκείνοι που δημιουργούμε
δυσεπίλυτα προβλήματα. Φύση και άνθρωπος είναι σχέση δούναι και λαβείν! Κι
έχουμε πολλά προβλήματα για τα οποία ο κώδωνας κινδύνου έχει ήδη χτυπήσει:
Υπερθέρμανση της ατμόσφαιρας του
πλανήτη μας.
Το φαινόμενο αυτό προέρχεται από
την υπερπαραγωγή προϊόντων είτε επειδή υπάρχει ανάγκη είτε επειδή
υπερκαταναλώνει μια μερίδα της κοινωνίας και τα οποία προϊόντα πολλές φορές
καταλήγουν σε χωματερές αναξιοποίητα. Επίσης έχουμε σε μεγάλο βαθμό μια σπατάλη
των φυσικών πόρων της γης με την υπεραλίευση, την υπερβολική υλοτόμηση, το
κυνήγι, την άρδευση, κι εγώ τουλάχιστον στηλιτεύω εν γένει την καταστροφική
επέμβαση του ανθρώπου στο φυσικό τοπίο.
Θα ήθελα επίσης, να υπογραμμίσω
πως για μας τους Έλληνες είναι εμφανής η αδιαφορία -ιδιαίτερα της νέας γενιάς-
για τη γλώσσα μας, το πολιτισμικό μας κληροδότημα για το οποίο είμαστε μεν
περήφανοι- πέραν τούτου, όμως, ουδέν. Γλώσσα που δεν μιλιέται και γράφεται
σβήνει, συνακόλουθα σβήνει και ο πολιτισμός που συνδέεται μ αυτήν!
Ας συναινέσουμε λοιπόν, σε
τοπικές ή θεματικές ομάδες στη γειτονιά, στην εργασία ή για τα δικαιώματα
πληττόμενων ανθρώπων γύρω μας. Ο αρχηγός θα υπερασπίζεται τη μικρή αυτή
κοινωνία απέναντι στην κεντρική εξουσία αλλά και τον εαυτό του απέναντι στη
δύναμη των υπολοίπων, που ίσως είναι και πολλοί.
Βέβαια, όσο πλαταίνουν και
δυναμώνουν οι μικρές εξουσίες-εταιρείες τόσο αποδυναμώνονται οι μικροί, οι
κατώτεροι στην ιεραρχία. Η μεγέθυνση φέρνει και τη διάλυση σταδιακά, οι ρωγμές
στο σύστημα αρχίζουν να γίνονται ορατές.
Οπότε η δημοκρατία μας θέλει
διαρκώς να ενεργούμε για το καλό του συνόλου, ώστε να μην ξεφεύγει τίποτε από
την εποπτεία μας, καθώς η επανάπαυση είναι ο νούμερο ένα εχθρός μας. Με τη
συμμετοχή μας στα κοινά η διαφθορά θα χτυπιέται στη ρίζα της, η αδικία θα
βγαίνει στο φως και θα τιμωρείται. Συγχρόνως η ελευθερία του λόγου θα
μεγαλουργεί αυξάνοντας την κατανόηση, διότι καθώς γνωρίζουμε, ανάπτυξη του
λόγου σημαίνει και ανάπτυξη της σκέψης. Συνεπώς σε μια μικρή κοινωνία το καλό
κατακτάται πιο εύκολα, είναι πιο κοντά στον πολίτη και οι καταχρήσεις
δυσκολότερες. Οπότε ας οργανωθούμε σε πολλές μικρές ομάδες σε εγρήγορση, ώστε
να συμβάλλουμε με την προσωπικότητά μας στο μέτρο του δυνατού. Το ευκταίο
αποτέλεσμα θα είναι η ισορροπία στην κοινωνία και η οποία θα αντανακλά στην
ψυχική διάθεση του πολίτη.
Κλείνοντας θέλω να εκφράσω την
ευχή, ας είναι οδηγός μας ο έμφυτος, ασφαλής (καθώς δε λαθεύει ποτέ), ηθικός
νόμος, να απολαμβάνουμε ευγνώμονες τη γιορτή της ζωής, να αποδεχόμαστε αυτά που
δεν μπορούμε να αλλάξουμε, αλλά και να καλλιεργήσουμε την ικανότητα της
διάκρισης ανάμεσα στο τι μπορούμε και τι δεν μπορούμε να αλλάξουμε στο χορό του
σύμπαντος.
Ευχαριστώ που με ακούσατε και
δέχομαι ερωτήσεις.
Έλενα Κωνσταντοπούλου
Δημοσιογράφος, μέλος και ταμίας
της Δ.Ε.Ε.Λ. & Κ.
SUMMARY
The magic
word for problems is participation.
The
world’s problems are: wars, humanitarian crisis and emigration, global
warming, extreme weather phenomena and shortage of raw materials, Demographic
in Europe (also the Greek language is threatened) Citizens
in democratic countries ought to participate in the decisions of their
societies, in their labor unions, to be informed about their rights, all
about their villages or cities.
I think
self-organizations with democratic processes can find solutions.
So
governments will be controlled and citizens also by the laws.
It is not
easy. It takes time; it needs cooperation between the members, many
efforts and goodwill for the Common Good.
But also
people must follow their innate moral law, their soul.
So
humanity will march to a better world.
