ΒΙΚΥ
ΜΠΟΥΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ
Προς Ελληνικό
Ιδρυτικό Φόρουμ
Παγκόσμιο Φιλοσοφικό Φόρουμ
15ο Συμπόσιο Κλασικής-Πρακτικής Φιλοσοφίας
Θέμα: Η συμβολή της
Κλασικής και Πρακτικής Φιλοσοφίας στην Ανάπτυξη Αισθήματος Παγκόσμιας Ευθύνης
σε σχέση με τα Μείζονα Διεθνή Προβλήματα .
Σε
ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, όπου η ανομία κυριαρχεί είναι επιβεβλημένη η
αναθεώρηση των αξιών και η ανάπτυξη του αισθήματος ευθύνης απέναντι στα μείζονα
προβλήματα που μαστίζουν την ανθρωπότητα. Πως μπορεί όμως να βοηθήσει η
πρακτική φιλοσοφία στην βελτίωση των τρόπων αντιμετώπισης των προβλημάτων?
Όπου η αλματώδης εξέλιξη της υψηλής
τεχνολογίας και ο άκρατος οικονομικός ανταγωνισμός αφήνουν χώρο για την έλλειψη
ηθικών αρχών, την α-ηθικότητα, την επικράτηση της ανομίας και την ανηθικότητα ,τη
βία , το φόβο, τον φανατισμό ,τον πόλεμο είναι επιβεβλημένη η αναθεώρηση. Κι αν
στόχος της φιλοσοφίας είναι η διαρκής αμφισβήτηση για κάθε τι (ο ορισμός της
φιλοσοφίας ) τότε κι εκείνη φαίνεται να παρασύρεται στο ρεύμα των καιρών. Βρισκόμαστε
σε πνευματική παρακμή, έχουμε παρεκκλίνει της πορείας μας προς την πραγματική
πρόοδο? είναι ένα ερώτημα που θέτει η φιλοσοφία.
Υπάρχει λοιπόν πρόοδος στην εξέλιξη της
ιστορίας? Το ερώτημα δεν έχει νόημα ,αν τεθεί έτσι απλά. Γενικά πρόοδος
σημαίνει μετάβαση από μία χειρότερη κατάσταση πραγμάτων σε μία καλύτερη. Για να
μιλάμε όμως για πρόοδο πρέπει να έχουμε ήδη καθορίσει το κριτήριο με βάση το
οποίο θα συγκρίνουμε τη μία κατάσταση με την άλλη και θα δεχτούμε τη μία
καλύτερη ανώτερη από την άλλη. Αν για παράδειγμα το κριτήριο σύγκρισης είναι η
τελειότητα και η πολυπλοκότητα εργαλείων και μηχανών που διαθέτουν οι
κοινωνίες, τότε μπορούμε ίσως να μιλήσουμε για τεχνολογική πρόοδο. Αν ωστόσο
θέσουμε άλλο κριτήριο το κριτήριο λόγου χάρη της ηθικής βελτίωσης ή τη
συμμετοχής του λαού στα κοινά τότε αυτό που στη μία περίπτωση είναι δυνατόν να
θεωρηθεί πρόοδος στην άλλη περίπτωση μπορεί να θεωρηθεί οπισθοδρόμηση
.Για παράδειγμα στην περίοδο του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου είχαμε μία
τεράστια τεχνολογική πρόοδο ,κανείς όμως δεν μπορεί να πει ότι την περίοδο αυτή
προοδεύσαμε ηθικά ως άνθρωποι.
Οι απόψεις περί προόδου και συνεχούς
εξέλιξης ή ανάπτυξης στηρίζονται σε μία γραμμική αντίληψη που έχουμε για το
χρόνο με τον οποίο είναι σχετική. Ο χρόνος σε αυτή την περίπτωση είναι
σαν μονοδιάστατη ευθεία γραμμή που διαρκώς επεκτείνεται και δεν έχει τέλος
ποτέ. Η αντίληψη όμως αυτή παρόλο που είναι σήμερα οικεία δεν είναι αυτονόητη. Κάνοντας
μια ιστορική αναδρομή παρατηρούμε ότι στην αρχαία ελληνική σκέψη βρίσκουμε
κάποιες κυκλικές αντιλήψεις για το χρόνο. Υπό αυτό το πρίσμα και η
ανθρώπινη κοινωνία περνά διαρκώς και χωρίς τέλος από διάφορα στάδια ακμής και
παρακμής. Στη χριστιανική αντίληψη και θεολογία αντίθετα ο χρόνος είναι
ευθύγραμμος .
Κατά τη θεολογική άποψη του Μεγάλου
Βασιλείου δεν υπάρχει ανεξάρτητη διάσταση ή φορά του χρόνου .Ο
χρόνος σαν ροή και κίνηση είναι συμφυής με τον κόσμο, επειδή ο κτιστός κόσμος
είναι μία ακατάπαυστη ροή ,όπου τίποτε το σταθερό ,το στατικό δεν υπάρχει, ο
χρόνος ως συμφυής με τη ρευστότητα της φύσης έχει τα ίδια χαρακτηριστικά. Έτσι
ο χρόνος είναι αδιανόητος έξω από τη φυσική πραγματικότητα ,δεν υπάρχει κανένα
έστω και θεωρητικό σχέδιο βάση του οποίου θα μπορούσε κανείς να εντοπίσει το
χρόνο σε μία αυτονόητη διάσταση. Ο χρόνος λοιπόν είναι μία διάσταση δεμένη με
τα συστατικά του κοσμικού χώρου.
Κατά τη δυτική παράδοση ο Αυγουστίνος
θεωρεί , ότι μέσα από την ανθρώπινη ιστορία πραγματώνεται σταδιακά ένα θεϊκό
σχέδιο που σκοπό έχει την σωτηρία της ανθρωπότητας. Μια ευθεία γραμμή
χαρακτηρίζεται πέρα από το μήκος της και από την κατεύθυνσή της. Έτσι οι
γραμμικές αντιλήψεις περί χρόνου εμπεριέχουν την κατεύθυνση, όπου κατατείνεται
η πρόοδος ή το ιδεώδες. Οι αντιλήψεις περί προόδου κυριάρχησαν και στον
ευρωπαϊκό Διαφωτισμό (18ος.αιωνας), όπου η ανάπτυξη κ η πρόοδος στηρίζονται
στις υπαγορεύσεις του ορθού λόγου τής επιστήμης και της ελευθερίας. Λίγο
αργότερα ο Καντ θα αποδεχτεί την έννοια της προόδου στο επίπεδο της φύσης και
της ιστορίας.
Με την βιομηχανική επανάσταση 18ος-20 ος
αιώνας θα υπάρχει η αντίληψη, ότι η τεχνολογική εξέλιξη και η οικονομία
θα βοηθήσει τον άνθρωπο να λύσει τα προβλήματά του πράγμα αποδεκτό και από τους
οπαδούς του φιλελευθερισμού και του σοσιαλισμού. Η πρώτη αμφισβήτηση αυτής της
πεποίθησης ήρθε στις 6 Αυγούστου 1945 που έπεσε η πρώτη ατομική βόμβα στη
Χιροσίμα .Τι θα γίνει λοιπόν με τα πυρηνικά οπλοστάσια των υπερδυνάμεων, πού
μας οδηγεί η σύγχρονη γενετική, πώς θα σώσουμε το περιβάλλον που καταστρέφεται
από τον τεχνικό πολιτισμό? Αυτά λοιπόν είναι ερωτήματα που απασχολούν τον
άνθρωπο αλλά και ολόκληρο τον πλανήτη. Τέτοια παγκόσμια προβλήματα που είναι
ικανά να αφανίσουν τον άνθρωπο και τη φύση αντιμετωπίζει για πρώτη φορά η
ανθρωπότητα.
Τα περισσότερα λοιπόν ζητήματα τίθενται
πλέον σε διεθνή κλίμακα . Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας κατά των 20ο
αιώνα διευκόλυνε τις ανταλλαγές και την επικοινωνία των κατοίκων των διαφόρων
κρατών, αλλά δεν οδήγησε στην επικράτηση της ειρήνης και στην επίλυση των
οξύτερων πολιτικών προβλημάτων πέρα από τον οικολογικά προβλήματα τα
οποία προκάλεσε. Οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι με τα εκατομμύρια θύματα, τα
στρατόπεδα συγκεντρώσεως και οι πρακτικές γενοκτονίας ,η ρίψη ατομικής βόμβας
και ο κίνδυνος του πυρηνικού ολέθρου και πιο πρόσφατα μετά την πτώση των
καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού η έκταση των εθνικισμού και του
θρησκευτικού φανατισμού , αλλά και η προφανής αντίθεση μεταξύ του πλούτου της
δύσης και των άθλιων συνθηκών διαβίωσης στον τρίτο κόσμο, παράλληλα με την
παγκοσμιοποίηση της οικονομίας αποτελούν προκλήσεις για τον ηθικό και πολιτικό
στοχασμό .
Η πρακτική φιλοσοφία έχει πια αποκτήσει
σαφή κοσμοπολιτική διάσταση. Έτσι οι αναλύσεις των εννοιών της δικαιοσύνης και
της ισότητας αλλά και η αναζήτηση της καλύτερης οργάνωσης της κοινωνικής
συνύπαρξης αφορούν άμεσα την παγκόσμια κοινότητα των κρατών και των λαών και
επηρεάζουν τη διαμόρφωση του διεθνούς δικαίου . Ορισμένοι φιλόσοφοι
ακολουθώντας τον Καντ εκφράζουν την άποψη πως η επίτευξη μιας οικουμενικής
ειρηνικής τάξης πραγμάτων που δεν θα βασίζεται στην επιβολή της εξουσίας
κάποιας πανίσχυρης υπερδύναμης αποτελεί ρεαλιστική ουτοπία δηλαδή ουτοπία που
ελπίζουμε ότι θα πραγματοποιηθεί. Όπως παρατηρεί ο Τζον Ρολς η πολιτική φιλοσοφία μπορεί να είναι
ρεαλιστικά ουτοπική ,όταν μας βοηθάει να διευρύνουμε τα όρια αυτού που
θεωρούμε εφικτό κατανοώντας τα σαφή πλεονεκτήματα της κατάστασης που θα
προσπαθήσουμε να πραγματώσουμε.
Για αυτό το λόγο, εφόσον οι φιλελεύθερες
δημοκρατίες δεν πολεμούν μεταξύ τους, αλλά και επειδή όλες οι κοινωνίες που
σέβονται κάποιες βασικές αρχές δικαίου μπορούν να αντιληφθούν ,ότι είναι προς
το συμφέρον τους να ενεργούν στο πλαίσιο μιας ειρηνικής διεθνούς κοινότητας,
ίσως δεν είναι παράλογο να πιστέψουμε πώς μπορεί τελικά να επιτευχθεί η
εγκαθίδρυση και διατήρηση μιας νέας
τέτοιας κοινότητας.
Βέβαια άλλοι στοχαστές επισημαίνουν ότι
είναι αφελές να ελπίζει κανείς πώς θα κυριαρχήσει το δίκαιο των λαών, πώς θα
εξελιχθεί η βία, πως θα σταματήσει η εκμετάλλευση των αδύναμων από τους ισχυρούς.
Τα πλούσια κράτη εξακολουθούν να αδιαφορούν σκανδαλωδώς για τις ανάγκες κρατών
των οποίων οι κάτοικοι αντιμετωπίζουν πρόβλημα επιβίωσης, ενώ μερικές φορές δεν
διστάζουν να εισβάλλουν σε ασθενέστερες χώρες με διάφορα προσχήματα , αν
κρίνουν ότι αυτό εξυπηρετεί περιστασιακά τα συμφέροντά τους .Ο Οργανισμός
Ηνωμένων Εθνών δεν κατορθώνει να κινητοποιήσει τα πλουσιότερα κράτη στο βαθμό
που θα χρειαζόταν προκειμένου να αντιμετωπίσουν στοιχειώδεις ανάγκες των λαών
του τρίτου κόσμου που λιμοκτονούν παράλληλα, ενώ όλοι υποτίθεται πως
αναγνωρίζουν την υποχρέωση διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων,
δικαιώματα που καταπατούνται σε πολλές χώρες του πλανήτη Έτσι από τυφλά
εθνικιστικά και φυλετικά μίση , από την εμμονή στην ικανοποίηση στενών
οικονομικών συμφερόντων κάποτε από πείσμα και ανοησία προκαλούνται συχνά πραγματικές
ανθρωπιστικές καταστροφές.
Η πολιτική φιλοσοφία που εγγράφεται στην
παράδοση του Διαφωτισμού καλείται σήμερα να συμβάλλει στη θεωρητική στήριξη
ενός νομικού καθεστώτος που θα επιτρέπει την παρέμβαση της διεθνούς κοινότητας
για την αποτροπή σοβαρών και μαζικών παραβιάσεων των ανθρώπινων δικαιωμάτων
πέρα από την επιβίωση της ειρηνικής συνύπαρξης των λαών και την προσπάθεια
διασφάλισης βασικών δικαιωμάτων των ανθρώπων σε όλο τον πλανήτη. Η αναζήτηση
μιας δικαιότερης οικουμενικής τάξης πραγμάτων μπορεί ακόμη να συντελέσει στην
ευαισθητοποίηση των κατοίκων των κρατών που ευημερούν και στην έμπρακτη έκφραση
αλληλεγγύης τους προς τους λαούς που δοκιμάζονται
στο μέλλον θα δείξει, αν
μπορούν πραγματικά οι άνθρωποι να κατανικήσουν σε κάποιο βαθμό της εγωιστικές
του στάσεις και τις αξιώσεις επιβολής ισχύος , να επανορθώσουν καταφανείς
αδικίες και να υπερβούν τις διαφορές που τους χωρίζουν όχι μόνο στο εσωτερικό
των σύγχρονων πολυπολιτισμικών κοινωνιών αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο .
Αν δεν συμβεί κάτι τέτοιο θα είναι
μηδαμινή η πρόοδος όσον αφορά την πραγμάτωση των πολιτικών ιδεωδών που διέπουν
το δημοκρατικό πρότυπο κοινωνικής συνύπαρξης. Οπωσδήποτε είναι πλέον
αρκετά διαδεδομένη η πεποίθηση, ότι ο
αμοιβαίος σεβασμός των ελευθεριών και η εξασφάλιση
ενός στοιχειώδους επιπέδου ευημερίας για όλους , δεν μπορεί να περιορίζονται
μόνο μέσα στα σύνορα ενός κράτους.
Κλείνοντας με την αριστοτελική θεώρηση
αλλά και απόψεις πιο σύγχρονων φιλοσόφων θα ήθελα να πω ότι σύμφωνα με την τελολογική άποψη του Αριστοτέλη για την
ευδαιμονία, είναι αναγκαία η ύπαρξη των αρετών, πράγμα που οδηγεί στην ευδαιμονία
. Συμπληρωματικά όμως προσθέτω κάτι που είναι κοινώς αποδεκτό, ότι οι αρετές πρέπει να διέπονται από αρχές.
Θα μπορούσε μάλιστα να υποστηριχθεί πως οι αρετές χωρίς αρχές είναι
τυφλές, ενώ οι αρχές χωρίς αρετές παραμένουν αδρανείς.
summary
In a constantly changing world, where lawlessness,
violence, fear, war, fanaticism dominate, the revision of values is
imperative.
To the question
of whether there is progress, someone could answer that it is only
technological as opposed to moral improvement or the participation of the
people in the commons. Looking back historically, we notice that over the
centuries the evolution was based on some cyclical perceptions of time or in a
linear perception. So time is a dimension linked to the components of cosmic
space.
The practical
philosophy has acquired a clear cosmopolitan dimension. Justice, equality and
the search for a better organization of social coexistence concern the global
community. As long as liberal democracies do not fight each other and respect
the principles of law, they can act within a peaceful international community.
Others believe that it is always the rich nations that exploit the weak and
that the UN fails to mobilize the powerful to recognize the rights that are
being violated in many countries.
If people do
not overcome their selfish tendencies on a global level, then there will be
zero progress in the democratic pattern of social coexistence and in securing a
basic level of well-being for all at all levels.
The
Aristotelian teleological view of happiness leads us to adopt and cultivate the
virtues, but these must be based on principles to deal with problems, otherwise
the virtues remain inactive.
Περίληψη:
Σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο
κόσμο, όπου η ανομία, η βία ,ο φόβος ,ο πόλεμος, ο φανατισμός κυριαρχούν, είναι
επιβεβλημένη η αναθεώρηση των αξιών.
Στο ερώτημα αν υπάρχει πρόοδος θα μπορούσε
να απαντήσει κάποιος πως αυτή είναι μόνο τεχνολογική εν αντιθέσει με την ηθική
βελτίωση ή την συμμετοχή του λαού στα κοινά.Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή
παρατηρούμε, ότι ανά τους αιώνες η εξέλιξη στηριζόταν ή σε κάποιες κυκλικές αντιλήψεις για το χρόνο
ή σε μία γραμμική αντίληψη. Ο χρόνος λοιπόν είναι μία διάσταση δεμένη με τα
συστατικά του κοσμικού χώρου .
Η πρακτική φιλοσοφία έχει αποκτήσει σαφή
κοσμοπολιτική διάσταση.Η
δικαιοσύνη,η ισότητα και η
αναζήτηση καλύτερης οργάνωσης της
κοινωνικής συνύπαρξης αφορούν την παγκόσμια κοινότητα . Εφόσον οι
φιλελεύθερες δημοκρατίες δεν πολεμούν μεταξύ τους και σέβονται τις αρχές του
δικαίου, μπορούν να ενεργούν στο πλαίσιο μιας ειρηνικής διεθνούς κοινότητας.
Άλλοι πιστεύουν ότι πάντα τα πλούσια κράτη εκμεταλλεύονται τους αδύναμους
επίσης ότι ο ΟΗΕ δεν κατορθώνει να κινητοποιήσει τους ισχυρούς, ώστε να
αναγνωρίσουν τα δικαιώματα που καταπατώνται σε πολλές χώρες.
Αν οι άνθρωποι δεν κατανικήσουν τις
εγωιστικές τους τάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο ,τότε οι πρόοδος θα είναι
μηδαμινή για το δημοκρατικό πρότυπο
της κοινωνικής συνύπαρξης και για την εξασφάλιση ενός στοιχειώδους
επιπέδου ευημερίας για όλους σε όλα τα επίπεδα.
Η αριστοτελική τελολογική άποψη για την
ευδαιμονία μας οδηγεί στην υιοθέτηση και καλλιέργεια των αρετών ,όμως αυτές
πρέπει να στηρίζονται σε αρχές για να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα, αλλιώς οι
αρετές παραμένουν αδρανείς.
Η Βίκυ Μπούρη – Αναγνώστη
γεννήθηκε στην Άρτα και ζει στην Αθήνα από μικρή ηλικία. Είναι πτυχιούχος του
Ιστορικού-Αρχαιολογικού τμήματος της Φιλοσοφικής σχολής του Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου Αθηνών. Συμμετείχε σε αρχαιολογικές ανασκαφές και υπηρέτησε ως
φιλόλογος στη μέση εκπαίδευση για πολλά χρόνια. Δίδαξε επίσης λογοτεχνία σε
σπουδαστές ανώτερης εκπαίδευσης. Η ποίηση είναι η μεγάλη της αγάπη και γράφει
από νεαρή ηλικία, ενώ ασχολείται και με άλλες μορφές τέχνης. Έχουν επίσης
εκδοθεί οι ποιητικές της συλλογές «Ρυτά και Άρρητα» από τις εκδόσεις Φίλντισι
το 2019 και «Απώλειες Ψυχωφελείς» το 2023 από τις εκδόσεις Αγγελάκη.
Έχει βραβευτεί σε Παγκόσμιους και
Πανελλήνιους διαγωνισμούς: «Διεθνής Πολιτιστική Ολυμπιάδα» 2022, 4ος
Παγκόσμιος Διαγωνισμός Ποίησης «Διονύσιος
Ρώμας», 17ος Πανελλήνιος Διαγωνισμός Διηγήματος και Ποίησης
«Ιδεόπνοον» International Literature of Ideopnoon,
Πανελλήνια Ένωση Λογοτεχνών 37οι Δελφικοί Αγώνες Ποίησης 2022,
Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά Η’ Πανελλήνιος Διαγωνισμός Ποίησης 2022,
Αμφικτυονία Ελληνισμού 8ος, 9ος, 10ος, 11ος,
12ος Παγκόσμιος Διαγωνισμός Ποίησης και ΔΕΕΛ και Καλλιτεχνών.
Επίσης με ποιήματα της συμμετέχει
σε ελληνικές και διεθνείς ανθολογίες: World Festival of Poetry Ποιητική
Συνεργία για Ειρήνη 2019, Σύγχρονοι Έλληνες Ποιητές 2020, Odyssey International Anthology of World Poets
2020, Νέα Φιλολογική Πρωτοχρονιά 2020, Εγκυκλοπαίδεια Γραμμάτων και Τεχνών
Αμφικτυονία Ελληνισμού 2021, International Literary Union
2021, Certificate of participation
Anthology of thousand poets «The Candles of Hope»
2021, Anthology Ancient Egyptians Modern Poets «The Silk Road Literature»
2021, The sounds of spring
22 World Poets
2021, Διεθνής Εταιρία Ελλήνων Λογοτεχνών και Καλλιτεχνών Ανθολογία 200 χρόνια
από το 1821-2021, Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά Ανθολογία «Η Καταστροφή
της Σμύρνης 1922-2022» και Writers International Edition Δίγλωσση Ποιητική Ανθολογία «Η Συμφωνία της Αγάπης».
Ποιήματά της δημοσιεύτηκαν σε
ελληνικά λογοτεχνικά περιοδικά και σε διεθνή fora. Επίσης άρθρα της
έχουν δημοσιευτεί στον τοπικό τύπο, συμμετέχει δε σε συνέδρια, ομιλίες φορέων
ιστορικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος και σε παρουσιάσεις ποιητικών συλλόγων
φίλων λογοτεχνών.
Για το έως τώρα ποιητικό έργο της
έχουν γράψει κριτικές οι: Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ ποιήτρια, η Καθηγήτρια του
τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών και Γιόλα
Αργυροπούλου Παπαδοπούλου, ο πρόεδρος
της ΕΕΛ λογοτέχνης και εικαστικός Κώστας Καρούσος, ο διδάκτωρ, λογοτέχνης,
θεατρολόγος, μεταφρασιολόγος, καθηγητής Κωνσταντίνος Μπούρας, ο διδάκτωρ,
λογοτέχνης Γιάννης Παπαθεοδώρου και ο
καθηγητής, ποιητής Χρίστος Μπελλές. Έξι
ποιήματά της έχουν μελοποιηθεί από την Ελευθερία Μεταξά και είναι μέλος της «Autodia/Αυτοδιαχείριση».
Άλλες ποιητικές συλλογές και επιστημονικές ερευνητικές εργασίες είναι υπό
έκδοση.